Er is geen fijner gevoel voor een tuinier dan wanneer je zaadjes eindelijk ontkiemen en de eerste plantjes boven komen – een duidelijk teken dat de oogst van eigen bodem niet ver weg kan zijn! Maar wat is de beste manier om zaden op te starten? Waar begin je zelfs? Lees verder en ontdek onze tips.
Essentiële middelen voor het opstarten van zaden
Laten we beginnen met de basis: je startmix voor zaden. Je kunt een universele potmix gebruiken, of een mix die speciaal is ontwikkeld voor het starten van zaden. Een zaad-startmix heeft een fijnere deeltjesgrootte, wat vooral gunstig is voor kleinere zaden. Het bevat ook veel minder voedingsstoffen dan een universele potmix. Zaden hebben helemaal geen toegevoegde voedingsstoffen nodig om te ontkiemen. Het zaadje zelf bevat alles wat het nodig heeft om op gang te komen – dus dit werkt prima.
Welke potgrond je ook gebruikt, zorg ervoor dat deze turfvrij is. Bij het winnen van turf komt koolstof vrij en vernietigt het natuurlijke leefgebied.
Als het om uw zaaibakken gaat, heeft u een aantal mogelijkheden: u kunt gebruik maken van potten, zaaibakjes of plugtrays. Potten en zaaibakken zijn zuiniger dan plugtrays en nemen minder ruimte in beslag op uw vensterbank of in uw kas. Het betekent ook dat er minder zaad wordt verspild, omdat elke zaailing die ontkiemt, kan worden overgebracht naar zijn eigen pot of plugtray zodra hij is ontkiemd.
Het voordeel van het gebruik van plugtrays is dat er minder behoefte is om zaailingen op te potten. Je kunt eenvoudig in de plugtrays zaaien en de zaailingen vervolgens als een cluster laten groeien, of ze uitdunnen om één zaailing per plug te laten. Het betekent dat de zaailing op zijn plaats blijft totdat de wortels de plug hebben gevuld (op dat moment kan het geheel eruit worden geduwd en in een grotere plug of pot worden getransplanteerd), of totdat het tijd is om ze uit te planten, wat betekent dat er minder wortelverstoring is.
Zaaien
Het is essentieel om zaden op het juiste moment te zaaien. Als je te vroeg zaait, zijn de planten mogelijk hun potten ontgroeid voordat het weer voldoende is opgewarmd om ze buiten te planten. Maar begin te laat met zaden en ze zullen niet genoeg tijd hebben om voor het einde van het groeiseizoen volwassen te worden.
Het is een gemiddelde, maar de achterkant van het zaadpakket zou je een goede richtlijn moeten geven over de timing.
Vul je pot of zaad tot de rand met je potgrond, tik erop en zet het waterpas vast. Zaailingen geven de voorkeur aan voldoende potgrond om ze te ondersteunen. Strooi de zaden voldoende van elkaar verspreid en bedek ze vervolgens lichtjes met een beetje extra potgrond. De meeste zaden moeten worden afgedekt tot een diepte van ongeveer twee keer hun diameter.
Sommige zaailingen zijn makkelijker te zaaien in een plugtray. Ik gebruik deze methode graag voor trosgewassen zoals bieten en slauien. Vul de plugtrays tot aan de bovenkant en tik erop om de grond te laten zakken tot de bodem van de potjes. Vul aan met een beetje meer potgrond, veeg het overtollige weg en gebruik dan je vingers om kleine kuiltjes in de mix te maken. Zaai je zaden en bedek ze met een dunne laag potgrond.
Zorg ervoor dat je je zaailingen duidelijk labelt – dit is belangrijk! Je kan dan wel denken dat je het je herinnert, maar het is veel te gemakkelijk om in de war te raken. Zo kan je zaailingen met zeer vergelijkbare bladeren als snel niet meer van elkaar onderscheiden. Vermeld de datum van zaaien en de variëteit die je hebt gezaaid.
Gebruik een gieter met daarop een fijne gietmond en ga een paar keer over de potten en trays. Laat uitlekken vanaf het oppervlak en herhaal. Je wilt de potgrond echt nat maken, zodat de zaden uit hun slaap worden gewekt! Maak je geen zorgen, als het een goede mix is, is het op dit moment moeilijk om te veel water te geven – overtollig water zal gewoon uit de bodem wegvloeien.
Ontkieming versnellen
Als je net zoals mij ongeduldig bent en je snel resultaat wil zien, dan moet je je zaden zo dicht mogelijk bij ideale omstandigheden brengen. Dit betekent in de meeste gevallen beetje warmte en voldoende licht.
Het zaadpakket moet een indicatie geven van de ideale temperaturen. In de meeste gevallen is een hoek van een warme kamer prima. Als je de mogelijkheid hebt om je zaailingen ergens te plaatsen met een beetje extra warmte om dingen te versnellen – op apparaten zoals koelkasten of diepvriezers, of op een schoorsteenmantel, dan kan dat altijd.
Voorkom dat de potmix uitdroogt door de plugtray of pot af te dekken met een soort doorzichtig deksel. Je kunt hiervoor een speciaal verkochte deksels gebruiken, of je kunt eenvoudig een doorzichtige plastic zak over de bovenkant van de container te trekken. Zorg er wel voor dat je regelmatig controleert en indien nodig water geeft.
Zaadpakketten geven je meestal een idee van hoe lang het ontkiemen zou moeten duren, maar desalniettemin gaat er niets boven regelmatige inspecties – en het ontdekken van nieuwe plantjes is sowieso de helft van het plezier! Zodra ongeveer de helft van de zaailingen opstaat, haalt u ze uit van onder het deksel of plastic zak en verplaatst u de zaailingen naar een plek met voldoende licht.
Zorg voor veel licht!
Het kweken van zaailingen op een vensterbank, vooral vroeg in het seizoen, geeft ze niet altijd de gewenste hoeveelheid daglicht. Hoewel je kan investeren in kweeklampen, beseffen we dat dit niet voor iedere hobbytuinier een optie is. Daarom raden we aan om goed op te letten dat je zaailingen voldoende natuurlijk licht krijgen.
Als je toch kiest om kweeklampen te gebruiken dan kies je best full-spectrum kweeklampen. De lampeenheid op de meeste kweeklampen kan omhoog of omlaag worden afgesteld. Idealiter zouden de lampen ongeveer 10-15 cm boven het bladerdak van de zaailingen moeten zijn – ver genoeg weg zodat de zaailingen niet te heet worden, maar dichtbij genoeg om goed, sterk licht te geven. Verplaats de lampeenheid naar boven als de planten groeien.
Houd de lichten tot 16 uur per dag aan. Hoe langer je ze laat staan, hoe sneller de zaailingen groeien, dus dit is een goede manier om vroeg in het seizoen de groei in te halen.
Je kunt planten naar buiten of naar een kas verplaatsen als het weer warmer wordt of, in het geval van gewassen in het koude seizoen, als de dagen opnieuw al wat langer zijn en het minder somber weer is. Voor gewassen in het koele seizoen in het voorjaar is een tekort aan licht vaak een groter risico, in plaats van lage temperaturen.
Zaailingen verplanten
In de meeste gevallen moet je zaailingen overplanten – of ‘uitprikken’ – in hun eigen pluggen of potten zodra ze zijn ontkiemd. Stel niet te lang uit voordat je dit doet. Het is belangrijk om te vermijden dat ze overvol raken. Dit kan er namelijk voor zorgen dat ze “langbenig” worden en dit werkt dan weer ziektes in de hand. Het is ook een stuk gemakkelijker om zaailingen uit elkaar te halen als ze klein zijn, voordat de wortels van naburige plantjes aan elkaar beginnen te groeien. Het is gebruikelijk om dit te doen als ze twee paar bladeren hebben (hun zaailingbladeren en hun eerste ‘echte’ of volwassen bladeren).
Vul nieuwe potten of plug trays met universele potgrond. Maak gaatjes om de wortels van elke zaailing in te nestelen en verwijder de zaailingen voorzichtig uit hun kweekpotjes. Als je niet alle zaailingen verplaatst, til dan alleen op wat je op een bepaald moment nodig hebt.
Scheid de zaailingen voorzichtig en breng ze vervolgens over naar hun nieuwe thuis. Pak zaailingen alleen aan bij hun bladeren, want als je de stengel beschadigt of pletten, is de kans op later succes meteen al een stuk kleiner. Probeer ook de wortels niet te beschadigen. Dit is een van de redenen waarom het vaak beter is om met echt jonge, kleine zaailingen te werken: hun wortelstelsel is lang niet zo uitgebreid als iets oudere zaailingen, dus er is minder wortel die beschadigd kan raken.
Duw de grond rond de zaailingen stevig aan en geef dan water van bovenaf, of plaats potten of trays in een bak met water. Hierdoor kunt u van onderaf water geven. De wortels zullen dit dan langs onder opzuigen. Giet na ongeveer 15 minuten al het water dat in de container is achtergebleven af.
Controleer regelmatig het vochtgehalte. Duw een duim in de potmix of til de plugtray of pot eenvoudig op om te meten hoe zwaar deze is. Met meer ervaring zul je hier een gevoel voor krijgen, maar hoe zwaarder het is, hoe meer water het bevat en hoe minder waarschijnlijk het is dat je plantjes al opnieuw water nodig hebben.
Zaailingen afharden
Zaailingen van zachtere gewassen moeten geleidelijk aan de buitenomstandigheden worden geïntroduceerd voordat ze worden geplant – een proces dat bekend staat als ‘afharden’.
Zet zaailingen en planten in het begin ongeveer een uur per dag buiten. Daarna kan je ze geleidelijk aan steeds langer buiten laten staan totdat het tijd is om te planten. Gewassen in het koele seizoen, zoals sla, hebben minder van deze afharding nodig dan favorieten in het warme seizoen, zoals tomaten.
Een geweldige manier om planten harder te maken – of het nu binnen is of onder dekking in een kas of koude bak – is om af en toe je vingers lichtjes heen en weer over het gebladerte te laten gaan. Dit bootst de werking van de wind na om stevigere planten te creëren. Binnen zou je hiervoor eventueel ook een ventilator kunnen gebruiken.
Een paar laatste tips voor zaailingen…
Succesvol tuinieren hangt van zoveel factoren af. Is het seizoen dit jaar ongewoon warm of koud? Worden je eerste zaailingen opgegeten door ongedierte zoals slakken of vogels? Daarom is het een goed idee om zaden met een tussenpoos van een paar weken in kleine groepjes te zaaien. Zo is het de moeite waard om vroeg te beginnen, want als je die zaailingen verliest, maakt het niet zoveel uit – je kunt altijd wat meer zaaien.
Veel snelgroeiende gewassen zoals sla of radijs worden regelmatig geoogst. Zaai gedurende het groeiseizoen om de paar weken een kleine plugtray. Zo kan je uitkijken naar een heel seizoen met verse sla en radijzen in plaats van dat ze allemaal tegelijk komen. Dat is slim plannen!
Door deze eenvoudige tips te volgen, geef je je zaailingen alvast een goede kans en maak je jezelf klaar voor een hopelijk geweldige oogst.
